Rezilyans; olumsuzluklara karşı hazırlıklı olma, stres ve travma ile başa çıkabilme, zor koşullara uyum sağlama, yıkıcı deneyimlerden bir şey öğrenerek başa çıkma ve gelişme kapasitesidir (Şeçkin & Hasanoğlu, 2016). Rezilyans ruhun bağışıklık sistemi, koruyucu kalkanı olarak da düşünülebilir. Bunun doğada en güzel örneklerinden birisi şiddetli Muson yağmurlarında bambu ağaçları direnmek yerine neredeyse yere kadar bükülür ve yağmurlar geçince tekrar gökyüzüne doğru uzamaya devam ederler. 

Çocukta Rezilyans Geliştirmenin Önemi

Yapılan araştırmalara göre, teknolojinin eğitimdeki yeri ve öneminin artması ile birlikte çocukların zihinsel potansiyelleri de geçmişe göre artış göstermektedir. Çocukların zihinsel potansiyellerin artması demek temel yaşam becerilerinin ve sosyal becerilerinin aynı oranda artması demek değildir. Yapılan araştırmaların bir diğer sonucu ise; öz bakım becerilerini yerine getirmekte zorlanan, esnek zihin yapısına sahip olamayan ve duygusal alanda yaşadığı hayal kırıklıkları ile baş etmekte güçlük çeken çocukların sayısının gün geçtikçe artıyor olmasıdır. Temel beceri alanlarında yaşadıkları eksiklikler tamamlanmadığı sürece, bütünsel bir gelişimden söz edemeyiz. Bu sebeple çocuklarımızda rezilyansı geliştirmek çok önemlidir. 

Rezilyans sağlayan özelliklerin bazıları kalıtımsal olsa dahi pek çoğu çocukluktan başlayarak edinilen becerilerle gelişebilir. Her anne baba elbette çocuğunun büyürken mutlu olmasını ve mümkün olduğunca hayal kırıklığı yaşamamasını arzu eder. Bununla birlikte çocukları, etrafımızda yaşanan acılardan soyutlayarak büyütürsek pek çok beceriyi kazanmasını engellemiş oluruz. Çocukların yaşadığı zorlukları; onların büyümesi ve farklı çözümler üretebilmeleri için bir fırsat olarak algılamalarını sağlayabilir ve onları bu şekilde yetiştirebiliriz. 

Çocukta Rezilyans Geliştirmenin Unsurları

• Koşulsuz Sevgi

Koşulsuz sevgi, çocuğun kendini sevmesi, değerli bulması ve özgüven geliştirmesi için şarttır. Sevgi, beklenti ve istekleri yaptırma kaydıyla verilmemelidir. Aynı şekilde sevgi tehdit unsuru da olmamalıdır. “Yalan söylediğinde seni sevmiyorum.” yerine “Seni çok seviyorum, yalan söylemeni istemiyor ve onaylamıyorum.” demek daha doğrudur.

Çocukluğunda yeterli koşulsuz sevgi görmüş kişiler, kendine yeterli olmayı öğrenir bununla birlikte ihtiyacı olduğunda yardım istemeyi ve alabilmeyi bilirler.

• Yeterlilik Hissi

Yeterlilik zor durumlarda gerekli şekillerde davranabilmektir. Çocuğun yeterli olabilmesi için kendi verdiği kararlara güvenmesi, seçimlerinin sorumluluğunu alabilmesi ve zorluklarla daha önce karşılaşmış olması gerekir.

Çocuk çeşitli zor deneyimler sonucunda sorunlarla başa çıkabildiğini ve çözüm üretebildiğini gördükçe özgüveni gelişir.

Çocuğun yeterlilik hissini geliştirmesi adına çok koruyucu olmak yerine minik ve tehlike içermeyen hatalar yapmasına izin vermek toparlanma becerisini arttırır. 

• Özgüven

Özgüvenin ön koşullarından birisi yeterlilik hissidir. Yeterliliği arttırmaya çalışmadan yalnızca çok değerli ve özel olduğu söylenerek yetiştirilmesi, çocuğun gerçek dünyaya çıktığında kendisinin hiç de özel olmadığını hissetmesine ve özgüvenini daha da kaybetmesine yol açar. 

Çocuğun yetenekli olduğu alanları ve kendi gücünü keşfetmesini sağlayıp, doğru ve iyi yaptığı şeyleri genel bir takdir yerine spesifik olarak öne çıkartmalı ve vurgulamalıyız.

Ancak gerçek anlamda çocuktan yapabileceğinden fazlasını beklemek, çocuğun kendisini beceriksiz hissetmesine ve kendine olan güveninin düşmesine sebep olacaktır.

• Gerçek Başarı

Rezilyans için başarı gerekiyor ancak bu başarı kavramını yeniden tanımlamalıyız. Kültürümüzde akademik başarı, sınavlardan alınan puanlar pek çok ebeveyn için önemlidir ancak unutulmamalıdır ki çocuklarımızın hayatlarına hep öğrenci olarak devam etmeyecekler. Başarı kavramını yeniden değerlendirirken çocuklara bu kavramın; mutluluk (uğraştığın işte bir anlam bulma), yardımseverlik, şefkat, anlamlı ilişkiler kurma ve sürdürme becerisi, uyum sağlayabilmek, yaratıcılık, kararlılık, çaba ve yapıcı eleştiriye açık olmak gibi kavramların birleşimi olduğu öğretilmelidir. 

Rezilyans Geliştirme Dili

Çocuklarla günlük konuşmalarımız onlar için rol  modeldir ve dayanıklılık becerilerini geliştirmede önemli rol oynar. 

• Mizah: Bazen çocukta aşırı gerginlik yaratan bir durumda bir espri yapmak olayı yumuşatır. Şakalaşmak ve gülmek stresi ve çaresizlik hissini azaltır.
• Sağlıklı düşünmeyi koruyabilmek: Çocuğa kötü olayı ayrıştırıp, bunun hayatın diğer alanlarını etkilemesine izin verilmemesi öğretilmelidir. Örneğin arkadaşının doğum gününde elbisenin üzerine dondurma dökülen çocuğa “Bunun senin eğlenmeni engellemesine izin verme” diyebilmek.
• Ara verme: Örneğin; ders çalışırken “Anlamıyorum, yapamıyorum.” diyen bir çocuğa “Hadi ara verelim!” denmelidir. Dikkatini başka yere çekme çok fazla düşünen, meşgul, yoğun ve stresli çocuklara iyi gelir.
• Yardım isteme: Çocuk bir sorun yaşadığında arkadaşları ya da bir yetişkin sorunlarını paylaşıp yardım istemeye teşvik edilmelidir. Örneğin okulda bir konuda problem yaşayan bir çocuğun sorunun bizim çözmemiz yerine bunu yardım edebilecek birine söylemesine teşvik edebiliriz.
• Cesaretlendirme: Elimizde olmayan bazı büyük değişiklikler, hayal kırıklıkları ve kayıp durumlarında bazen ebeveynlerin cesaret vermek dışında başka yapabilecekleri bir şey yoktur. Ancak bu cesareti verebilmek bile çok önemlidir. 
• Hatadan ders çıkarmak: Örneğin ödevini evde unuttuğu için okulda kötü hisseden çocuğa “Gelecek sefer tekrarlanmaması için ne yapabilirsin?” diye sorarak bunu olumlu bir çerçeveye almak önemlidir. 
• Kabullenme: Örneğin havaalanına yetişmeye çalışırken trafik tıkanırsa, beklemekten başka çare kalmaz. Sinirlenmenin ya da endişelenmenin sonucu değiştirmeyeceğini bilmek, kabullenmeyi kolaylaştırır. Aileler, çocuklarına değiştiremeyecekleri şeyler için fazla üzülmemeleri ve enerji harcamamaları gerektiğini öğretebilirler.
• Esnek düşünmek: Çocukların konuşmalarında siyah ve beyaz yerine grinin de varlığı hatırlatılmalı. Aşırıya kaçan ve karamsar bir felaket senaryosu yazan bir çocuğa “Haklı olabilirsin ama şöyle de düşündün mü?” gibi farklı bakış açılarına alan açan sorular sorulabilir. 

Öneri Kaynaklar

İnsanın Anlam Arayışı - Victor E. Frankl

Victor Frankl, acı çekmekten kaçınamayacağımızı, ancak bununla nasıl baş edeceğimizi, onda anlam bulabileceğimizi ve yenilenmiş bir amaçla ilerleyebileceğimizi savunuyor. Logoterapi olarak bilinen teorisinin merkezinde, birincil insan dürtüsünün zevk değil, anlamlı bulduğumuz şeyin peşinde koşmak olduğuna inanıyor. 

Çocukta Rezilyans - Dr. Şirin Seçkin & Dr. Alper Hasanoğlu

Bu kitap, olumsuz durumların üstesinden kolaylıkla gelebilen, toparlanabilme ve esneklik becerisine sahip, başarılı, huzurlu ve güçlü bir çocuk yetiştirmenin püf noktalarını anlatıyor.

KAYNAKÇA

Seçkin Ş. & Hasanoğlu A. (2016). Remzi Kitabevi. İstanbul

Alvord, M. K., & Grados, J. J. (2005). Enhancing Resilience in Children: A Proactive Approach. Professional Psychology: Research and Practice, 36(3), 238–245. https://doi.org/10.1037/0735-7028.36.3.238

Şenel F. (2017). Çocuklarda ve Dolayısıyla Geleceğin Yetişkinlerinde Rezilyans. Erişim adresi https://www.egitimpedia.com/egitimpedia-yazari-fethiye-senel-cocuklarda-ve-dolayisiyla-gelecegin-yetiskinlerinde-rezilyans