Çok hızlı gelişen ve dönüşen dijital bir çağda yaşıyoruz. Tüm maddi varlığımızı çipli bir karta sığdırabildiğimiz, yanımızda taşımamız gereken sayfalarca bilgiyi bir usb içinde saklayabildiğimiz bu çağın bize sağladığı pek çok kolaylık olduğu gibi aynı zamanda bizi zorlayan tarafları da var. Teknolojinin içine doğan çocuklarımıza teknoloji kullanımı konusunda liderlik edebilmek, ebeveyn çocuk ilişkimize zarar vermeden ekran süresi için sınırlar koyabilmek belki de yaşadığımız çağın en güncel sorunlarından biri. 

Özellikle pandeminin evlere kapandığımız ilk periyodunda ekran süresi ile ilgili tüm ezberlerimizin bozulduğu bir süreç yaşadık. Katı ekran zamanı sınırlamaları herkes için sona ermek zorunda kaldı. Dünya genelinde okulların kapandığı Mart ayında Zoom/ Teams gibi iletişim araçlarının kullanım oranları üçe, Google Classroom kullanma oranları ise ikiye katlandı. Akademik süreçlerin yanı sıra ekran zamanları bizler için sevdiklerimizle temasta kalmanın ilk yolu haline geldi. Dolayısıyla hem yetişkinler olarak bizler hem de çocuklarımız ekranda saatler harcar olduk.

Teknolojinin bize pek çok imkan sunduğu, hayatımızı kolaylaştırdığı bu çağda internet kullanımı ve ekran zamanını çocuklarımız için bir tehdit unsuru mu yoksa dünyaya açılan bir fırsat olarak mı görmeliyiz? Temel olarak fayda ve zararı belirleyenin ekran ve internetin kullanım biçimi ve bağlamı olduğu söyleyebiliriz. 

Yapılan araştırmalar sonucu kontrolsüz teknoloji kullanımının çocuklarda empati becerisini azalttığı, aralıksız ve uzun süreli ekrana maruz kalınan durumlarda obezite riskinin arttığı ve şiddet içerikli video oyunları oynayan çocukların gerçek hayatta da fiziksel şiddete yönelik davranışlar sergilediği bulunmuştur. 

Kontrollü teknoloji kullanımını fırsat gören bir bakış açısıyla da çocuklar internet üzerinde kendilerini özgürce ifade etme fırsatı bulur, ilgi alanına göre araştırma yapma şansı edinir, aile denetimi ile oynanan video oyunlar sayesinde çocuğun el göz koordinasyonu ve stratejik düşünme becerisi gelişir.

Artılarını ve eksilerini birlikte düşünmekle beraber Adam Alter’in “Karşı Konulmaz” kitabında da dediği gibi “Tıpkı dondurmada bulunan yüksek oranda şeker gibi, sosyal medya, video oyunları, uygulamalar ve diğer dijital ürünlerdeki çoğu içerik, siz elinizden bırakmayın diye özenle tasarlanıyor. Ve dikkatimize attıkları çeldiricilerle kolayca bağımlılık yapabiliyor.” 

Pozitif Ebeveynlik Tutumları ile Ekran Süresini Düzenleme 

Amerikan Pediatri Akademisi’nin çocukların ekran kullanımına yönelik en son yayınladığı önerileri şu şekildedir:

• 18 ay altı çocuklar videolu arama (Skype, Facetime vs.) dışında ekrana maruz kalmamalıdır.
• 18 – 24 ay arası çocuklar ebeveynleri eşliğinde kaliteli içerikleri izleyebilir.
• 2 – 5 yaş arası çocuklar ekran süreleri bir saat olmak kaydıyla kaliteli içerikleri izleyebilir.
• 6 yaş ve üzeri çocuklar için medya kullanım süresi ve medya içeriği ile ilgili tutarlı sınırlar belirlenmelidir.
• Öncelikle kendi ekran zamanlarımızı kontrol altına almaya çalışarak başlayabiliriz çünkü çocuklar rol model alarak öğrenirler. Özellikle geçiş zamanları (okuldan alınmak, uykuya dalmak vs.) çocukların ebeveynleri ile en çok paylaşım yaptığı zamanlardır. Bu anlarda tüm dikkatinizin çocuğunuzda olduğuna emin olmalısınız.
• Çocuğunuzla birlikte konuşarak bir ekran zamanı planlaması yapabilirsiniz. APA ekran planlaması için oldukça güzel bir şablon hazırlamış, sizler de inceleyerek evde ailenize uygun bir planlama yapıp herkesin görebileceği bir yere asabilirsiniz. https://www.healthychildren.org/English/media/Pages/default.aspx#wizard
• Teknolojik gelişmeleri iyi takip ediyor olmak, çocukların kullandığı medya içeriklerine hakim olmak oldukça önemlidir. İlk defa oynayacağı bir video oyunu birlikte oynamalı ve seyrettiği içeriklere mutlaka göz gezdirmeliyiz. Medya kullanım cihazlarının salon gibi ortak alanlarda kullanılıyor olması ebeveynlerin bu içerikleri denetlemesini kolaylaştıracaktır.
• Yemek sırasında ve uykudan bir saat önce ekran kullanımına izin verilmemelidir. Ekran karşısında yemek yiyen çocukların yediklerinin farkında olmadığı ve ilerleyen yaşlarda yeme bozukluğu adayı olduğu bilinmektedir. Uykudan önce ekrana maruz kalmak ise uykuya dalmayı güçleştirir ve uyku kalitesini bozar.
• Çocuklar ekran kapandığında da gerçek hayatta güzel şeyler olduğunu bilmelidir. Çocuğunuzun ekran süresinin ardından tüm aile için ekransız bir zaman dilimi belirlenerek birlikte paylaşım yapılan, oyun oynanan bir rutin oturtmak ekrandan daha kolay kopabilmelerine yardımcı olabilir. Ailecek teknolojiden uzak bir kamp tatili planlayabilirsiniz. Bu sayede (belki ilk başta isyan etseler de) çocuklar doğanın içinde olmayı ve ekran olmadan da bambaşka deneyimler yaşabileceklerini fark edebilirler.
• Bazı web sitelerinin güvenilir bilgi kaynakları olup olmadığını anlamak zor olabilir. Çevrimiçi ortamda gerçekliğin ve doğruluğun nasıl değerlendirileceği konusunda çocuğunuzla konuşabilirsiniz. Neden bilmedikleri programları indirmemeleri, şüpheli bağlantıları tıklamamaları veya bilinmeyen uygulamalar veya web sitelerinde kişisel bilgileri paylaşmamaları gerektiğini açıklamanız gerekir. Ayrıca çocuklarınıza yabancılardan gelen istenmeyen mesajlara cevap vermemeyi ve bunları alırlarsa size söylemeyi öğretmeniz güvenlikleri açısından oldukça önemlidir.
• İnsanlar genellikle internette yüzlerini görmeyecekleri kişilere karşı daha kaba olma eğilimindedir. İnternet güvenlik firması McAfee tarafından 2014’de yapılan bir araştırmaya göre, gençlerin yüzde 87'si siber zorbalığa tanık oldu. Küçük yaştan itibaren çocuklarla dijital etkileşimlerinde saygılı olmanın önemi hakkında konuşmalıyız. İnternette siber zorbalığa veya diğer rahatsız edici bilgilere tanık olurlarsa size gelmeleri için onları teşvik etmelisiniz.
• Çocukların en çok vakit geçirdiği platformlardan birisi de Youtube. Güvenli bir Youtube akışı oluşturmak için neler yapabileceğiniz ile ilgili Doç. Dr. Yavuz Samur’un paylaştığı “Güvenli Bir Youtube Ortamı Oluşturmak İçin Ayarlar” isimli videoyu izleyebilirsiniz. https://youtu.be/PvNhLj6yRag      

Öneri Kaynak

Çalınan Dikkat kitabında Johann Hari son yıllarda artan dikkat sorunlarına dair oldukça geniş çaplı bir araştırma yaptığı bu kitabında dikkat konusunda gözümüzden kaçmış pek çok konuya bilimsel olarak yanıtlar arıyor.

REFERANSLAR

Alter A. (2018). Karşı Konulmaz. Paloma 

American Academy of Pediatrics. (2017, May 4). Handheld Screen Time Linked with Speech Delays in Young Children. https://www.eurekalert.org/pub_releases/2017-05/aaop-hst042617.php

American Psychological Association (n.d). Create Your Family Media Plan.  https://www.healthychildren.org/English/media/Pages/default.aspx#wizard

American Psychological Association (2019, December 12). Digital guidelines: Promoting healthy technology use for children. https://www.apa.org/topics/healthy-technology-use-children

Anderson, C. A., & Dill, K. E. (2000). Video games and aggressive thoughts, feelings, and behavior in the laboratory and in life. Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 78, No. 4.

Dr. Yavuz Samur. (11 Eylül 2020). Çocuklar İçin Güvenli YouTube Ortamı Yaratmak İçin Ayarlar [Video]. YouTube https://youtu.be/PvNhLj6yRag

Harvard School of Public Health (n.d). Healthy Activity, Screen Time and Sleep in the Early Years. Harvard School of Public Health. https://www.hsph.harvard.edu/prc/priority-issues/

Healthy Habits for Tv, Video Games and the Internet. (n.d). Kids Health. Retrieved from September, 24. https://kidshealth.org/en/parents/tv-habits.html?ref=search

How to Stay Relevant as a Parent in the Digital Age. (2017, December 6). Huffpost. Retrieved from September 20, 2020, from https://www.huffpost.com/entry/how-to-stay-relevant-as-a_b_8516110

Kamenetz A. (2016, January 6). Kids and Screen Time: A Peek at Upcoming Guidance. Npr.

Shwartz A. (2017, September 20). Our Kids are Losing Their Empathy & Technology Has a Lot To Do With It. Medium. https://medium.com/@alonshwartz/our-kids-are-losing-their-empathy-technology-has-a-lot-to-do-with-it-7f18f2654a7f

Şirin S. (2019). Yetişin Çocuklar. Doğan Kitap

Yazgan Y. (2020, Mart 4). Ekran Maruziyeti. Yanki Yazgan.  http://www.yankiyazgan.com/ekran-maruziyeti/