Varoluşçu psikoterapi, bireylerin yaşamlarında anlam arayışlarına rehberlik eden derinlemesine bir psikoterapi yaklaşımıdır.Bu yaklaşım, bireyin biricikliğine saygı gösteren hümanist bir bakış açısıyla, kişisel mücadeleleri temel alarak bireylerin varoluşsal kaygılarıyla yüzleşmelerine ve yaşamlarına anlam katmalarına yardımcı olmayı amaçlar. Bu düşünce akımı, varoluş felsefesinin insan doğasına dair varsayımları ile fenomenolojik inceleme yöntemini birleştirerek insan sorunlarını incelemek üzere Avrupa'da ortaya çıkmıştır. Varoluşçu yaklaşım, insanın kendini yaşamakta olduğu zaman içinde var edebileceği ve değiştirilebileceği ilkesine dayanmaktadır. Bu bağlamda, varoluşçu psikoterapi, bireyin kendi varoluş sorunlarını sorgulamasını ve hayatta daha bilinçli kararlar alırken anlam bulmasını destekler.

Varoluşçu psikoloji, 20. yüzyılın başlarında Avrupa'da ortaya çıkan bir düşünce akımıdır ve felsefi varoluşçuluk ile derin bağlar kurarak insan varoluşunu ve bireysel deneyimi merkeze alır. Edebiyatın da bu yaklaşımın gelişiminde önemli bir yeri vardır; Dostoyevski ve Kafka gibi yazarların eserleri ile Sartre ve Camus gibi varoluşçu düşünürlerin yazıları, anlamsızlık ve yabancılaşma temalarını işlemiş ve bu akımın psikoloji üzerindeki etkisini artırmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nde ise Rollo May gibi isimler, varoluşçu psikolojiyi hümanistik psikoloji ile bütünleştirerek bu yaklaşımın yaygınlaşmasında önemli rol oynamışlardır. Bu sentez, Avrupa varoluşçuluğunun bireysel sorgulama ve sorumluluk vurgusunu, Amerikan hümanizminin iyimserlik ve pratiklik geleneğiyle bir araya getirmiştir.

İnsanı tanımlanması gereken bir nesne olarak görmeyen bu yaklaşım, bireyin öznel yaşantısına ve varoluşsal sorunlarına odaklanır. Bu nedenle, varoluşçu terapi, bireyin kendi yaşam deneyimlerini derinlemesine anlaması ve yaşamıyla ilgili sorumlulukları kabul etmesi üzerine yoğunlaşır. Temel amaç, bireyin yaşamında anlam bulmasına, sorumluluklarını üstlenmesine ve kendi değerleriyle uyumlu bir yaşam sürmesine yardımcı olmaktır.

Temel Kavramlar ve İlkeler

Varoluşçu psikoterapinin temelinde, insan varoluşunun özgün doğasına dair bir dizi kavram ve ilke yatar.

Temel Varoluşsal Temalar

• Kendinin Farkında Olma ve Seçim Kapasitesi: İnsanlar, kendilerini ve dünyayı düşünebilme, değerlendirebilme ve seçim yapabilme yeteneğine sahiptir. Bu öz-farkındalık, bireyin psikolojik sağlığı için temel bir unsurdur. Bireyler, zamanın sınırlı olduğunu, eyleme geçme potansiyellerini, anlamın kendiliğinden olmadığını ve yalnızlık gibi varoluşsal gerçeklikleri fark ederek bu bilinçlerini genişletebilirler.
• Özgürlük, Sorumluluk ve Seçim Yükü: İnsanlar, alternatifler arasından seçim yapma özgürlüğüne sahiptir ve bu nedenle yaşamları, eylemleri ve eylemsizlikleri için sorumludurlar. Bu özgürlük, beraberinde seçim yapmanın ve sonuçlarına katlanmanın sorumluluğunu getirir, bu da "varoluşsal suçluluk" duygusuna yol açabilir. Terapi sürecinde, bireyin kendi seçimlerinin sorumluluğunu alması teşvik edilir.
• Varoluşsal Kaygı: Varoluşun Verili Koşullarıyla Yüzleşme: Kaygı, insan varoluşunun doğal bir parçasıdır. Ölüm, özgürlük, izolasyon ve anlamsızlık gibi varoluşun temel koşullarıyla yüzleşmek kaygıya neden olur. Varoluşçu terapi, kaygıyı ortadan kaldırmayı değil, bireyin belirsizlikle yaşamaya cesaret bulmasına yardımcı olmayı hedefler.
• Anlam Arayışı ve Amaçsız Bir Evrende Anlam Yaratma: İnsanlar, yaşamlarına anlam katma arayışı içindedirler. Varoluşçu felsefe, yaşamın doğuştan bir anlamı olmadığını, bireylerin kendi anlamlarını yaratmaları gerektiğini savunur. Anlam eksikliği, "varoluşsal boşluğa" yol açabilir.
• Otantiklik ve Kendi Değerlerine Uygun Yaşama: Otantiklik, dışsal baskılardan bağımsız olarak, kişinin özüne uygun seçimler yapması ve gerçek benliğiyle uyumlu yaşaması anlamına gelir. Toplumsal beklentilere uyum sağlamak otantik olmayan bir yaşama yol açabilir.
• İzolasyon Deneyimi ve İlişki İhtiyacı: Temelde yalnız olsak da, insanlar diğerleriyle anlamlı ilişkiler kurma ihtiyacı içindedirler. "Varoluşsal izolasyon," kişinin kendisi ve diğerleri arasındaki giderilemez uçurumu ifade eder. Bu durum ile ilişki kurma ihtiyacı arasındaki dengeyi yönetmek önemlidir.
• Ölümle Yüzleşme ve Varoluşun Sınırlı Doğası: Ölümün farkında olmak, yaşama anlam katan temel bir insan koşuludur. Ölümün kaçınılmazlığı, yaşamın değerini ve her anın önemini anlamamıza yardımcı olur. Ölüm korkusu, psikolojik yapımızın bu gerçekle yüzleşmekten kaçınması üzerine kuruludur.

Felsefi Temeller

• Varoluşçu Felsefenin Etkisi: Varoluşçu psikoterapi, Kierkegaard, Nietzsche, Heidegger, Sartre ve Camus gibi filozofların düşüncelerinden derinlemesine etkilenmiştir. Bu filozoflar, insan varoluşunun doğasını, özgürlüğü, sorumluluğu ve anlam arayışını temel felsefi problemler olarak ele almışlardır.
• Fenomenolojik Yöntem: Varoluşçu terapi, bireyin deneyimlerini olduğu gibi anlamaya çalışan fenomenolojik bir yaklaşımı benimser. Bu yöntem, olayların birey tarafından nasıl algılandığına ve anlamlandırıldığına odaklanır.

Önde Gelen Düşünürler ve Teorisyenler

Varoluşçu psikoterapi, felsefi temelleri olan ve psikoloji alanında önemli figürler tarafından geliştirilmiş bir yaklaşımdır.

Kurucu Filozoflar

• Søren Kierkegaard: Varoluşçuluğun babası olarak kabul edilen Danimarkalı filozof Kierkegaard, bireysel deneyimi, öznel hakikati ve seçimin önemini vurgulamıştır. Kaygı, suçluluk ve içsel bilgelik üzerine teorileri, varoluşçu psikolojinin temelini oluşturmuştur.
• Friedrich Nietzsche: Alman filozof Nietzsche, "güç istenci," kişisel sorumluluk ve Tanrı'nın ölümü gibi kavramlarla varoluşçuluğu geliştirmiştir. Ölüm, intihar ve geleceğe ilişkin beklentiler üzerine düşünceleri, varoluşçu psikoterapide önemli bir yer tutar.
• Martin Heidegger: Alman filozof Heidegger, fenomenolojik görüşlerini varoluşçulukla birleştirerek "Dasein" (dünyada varlık) kavramını ortaya atmıştır. Otantik olma, destekleme, ölüm, suçluluk, bireysel sorumluluk ve izolasyon gibi kavramları incelemiştir.
• Jean-Paul Sartre: Fransız yazar ve filozof Sartre, radikal özgürlük ve sorumluluk kavramlarını savunmuş ve "varoluş özden önce gelir" ilkesini öne sürmüştür. Anlamsızlık, sorumluluk ve seçim üzerine düşünceleri, varoluşçu psikoterapinin temel taşlarındandır.

Varoluşçu Psikoterapinin Önemli Figürleri

Ludwig Binswanger: Heidegger'in felsefesini hastaları tedavi etmede kullanan ilk psikiyatristlerden olan Binswanger, insanın dünyada olma hallerini merkeze alan Dasein Analizi'ni geliştirmiştir.Psikolojik sıkıntıların nedenini, insan ve dünya arasındaki etkileşimin kopukluğu olarak görmüştür.

Viktor Frankl: Logoterapinin kurucusu olan Avusturyalı psikiyatrist Frankl, yaşamın her koşulda anlamlı olduğunu savunmuş ve anlam bulma arayışının insan varoluşunun en kritik unsuru olduğunu belirtmiştir.Acı ile başa çıkma ve iradenin özgürlüğü gibi kavramları logoterapinin temelini oluşturur.

Rollo May: Amerika'da varoluşçu psikolojinin öncüsü olarak kabul edilen May, hümanistik psikoloji ile varoluşçu felsefeyi birleştirmiştir. İnsan varoluşunun fiziksel, ilişkisel ve kişisel dünyalarını (Umwelt, Mitwelt, Eigenwelt) tanımlamış ve bu kavramlar üzerinden terapiyi şekillendirmiştir.

Irvin Yalom: Varoluşçu psikoterapinin önde gelen temsilcilerinden biri olan Yalom, ölüm, özgürlük, izolasyon ve anlamsızlık gibi dört temel varoluşsal sorun üzerinde durmuştur. "Varoluşçu Psikoterapi" adlı kitabı, bu alandaki en kapsamlı eserlerden biridir.

Medard Boss: Binswanger ile birlikte Dasein Analizi'nin önemli temsilcilerinden olan Boss da, Heidegger'in fikirlerini psikoterapiye uyarlamış ve klasik psikanalize ait birçok görüşü eleştirmiştir.

Otto Rank: Freud'un eski çalışma arkadaşlarından olan Rank, "burada ve şimdi"ye odaklanarak bireysel sorumluluğu vurgulamış ve yaratıcı iradeyi psikolojik büyüme için bir araç olarak kullanmaya çalışmıştır.

James Bugental: Hümanistik varoluşçu psikoterapinin önemli isimlerinden olan Bugental, çözüm odaklı ve eklektik bir yaklaşım benimsemiştir. Danışanların farkındalık ve bağımsızlık kazanmalarını diğer ekollere kıyasla daha çok önemsemiştir.

Emmy Van Deurzen: Britanya Ekolü olarak anılan modeliyle tanınan Deurzen, varoluşun dört boyutunun fenomenolojik yöntemle araştırılmasını merkeze almıştır.

Varoluşçu Psikoterapinin Çalışma Alanları

• Varoluşsal Krizler ve Anlam Arayışı: Kimlik, amaç, varoluşsal kaygı veya anlamsızlık hissi gibi konularda sıkıntı yaşayan kişilere varoluşçu terapi özellikle faydalı olabilir. Amaç ve anlam eksikliğine ilişkin belirsiz şikayetler, ruh sağlığı uzmanlarına başvurularda ön sıraları almaktadır ve bu terapi bu tür sorunlara derinlemesine odaklanır.
• Kaygı ve Korku: Varoluşçu terapi, özellikle ölüm, yalnızlık ve özgürlük gibi varoluşsal kaygılarla ilişkili anksiyete ve korku durumlarında yardımcı olabilir. Bu terapi, bireylerin bu temel kaygılarıyla yüzleşmelerine ve onları kabul etmelerine yardımcı olmayı hedefler.
• İlişki Sorunları: Varoluşçu terapi, bireylerin kendi sorumluluklarını ve otantikliklerini keşfetmelerine yardımcı olarak ilişki sorunlarının çözümünde de etkili olabilir. Terapistler, bireylerin ilişkilerinden ne aldıklarını ve neden yakın ilişkilerden kaçındıklarını anlamalarına yardımcı olabilirler.
• Yas ve Kayıp: Varoluşçu terapi, yas ve kayıp süreçlerinde ortaya çıkan derin varoluşsal soruları ele alarak bireylere yardımcı olabilir. Ölümün ve yaşamın anlamı gibi konuların keşfedilmesi, bu zorlu süreçte bireylere destek sağlayabilir.
• Yaşam Geçişleri ve Kronik Durumlar: Varoluşçu terapi, boşanma, iş kaybı, emeklilik, hastalık veya yaşlılık gibi önemli yaşam geçişleri ve kronik fiziksel veya zihinsel sağlık sorunlarıyla başa çıkmada da yardımcı olabilir. Bu tür durumlar, bireylerin varoluşsal sorgulamalarını tetikleyebilir ve terapi bu sorgulamalara rehberlik edebilir.

Kaynakça

1. Amazon.com: Existential-Humanistic Therapy (Theories of Psychotherapy), erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.amazon.com/Existential-Humanistic-Therapy-Theories-Psychotherapy-Schneider/dp/143380462X
2. Key Concepts in Existential Therapy - Counselling Tutor, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://counsellingtutor.com/counselling-approaches/existential-therapy/
3. The Principles and Meaning of Existential Therapy - WebMD, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.webmd.com/mental-health/what-is-existential-therapy
4. Chapter 6 --Brief Humanistic and Existential Therapies - NCBI, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK64939/
5. What is existential therapy? - British Association for Counselling and Psychotherapy, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.bacp.co.uk/about-therapy/types-of-therapy/existential-therapy/
6. Existential Therapy: What It Is, What It Treats & Limitations - Cleveland Clinic, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/25089-existential-therapy
7. PSİKOLOJİK DANIŞMA KURAMLARI - Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=100810
8. Existential Psychotherapy: Benefits, Techniques & How It Works - GoodTherapy.org, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.goodtherapy.org/learn-about-therapy/types/existential-psychotherapy
9. Existential Therapy | Psychology Today, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.psychologytoday.com/us/therapy-types/existential-therapy
10. Varoluşçu Terapi - PsikolojiPark, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://psikolojipark.com/terapiler/varoluscu-terapi
11. An Existential Approach To Mental Health: Existential Theory and ..., erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.betterhelp.com/advice/therapy/existential-theory-what-it-is-and-how-psychologists-apply-it/
12. Existential theory and therapy: Definitions, benefits, and more - Medical News Today, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.medicalnewstoday.com/articles/existential-theory-and-therapy
13. What to Know About Existentialism—Philosophy and Existential Therapy - Verywell Mind, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.verywellmind.com/what-is-existentialism-5667161
14. Existential Therapy Techniques and Why They Are Helpful - Carepatron, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.carepatron.com/guides/existential-therapy-techniques
15. Existential Psychotherapy - Naya Clinics, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.nayaclinics.com/post/existential-psychotherapy
16. Existential therapy - Self-Transcendence, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://self-transcendence.org/existential-therapy
17. Existential Therapy, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.thetherapy.co/articles/existential-therapy
18. Irvin Yalom ve Viktor Frankl: Varoluşçu Psikoterapi Yöntemlerinin Karşılaştırılması, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.psikosentez.com/irvin-yalom-ve-viktor-frankl-varoluscu-psikoterapi-yontemlerinin-karsilastirilmasi
19. Varoluşçu Psikoterapi Nedir, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.psikoterapi.pro/makaleler/varoluscu-psikoterapi-nedir
20. Understanding Existential Therapy: A Guide to Meaning and Purpose, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://therapygroupdc.com/therapist-dc-blog/understanding-existential-therapy-a-guide-to-meaning-and-purpose/
21. Existential therapy | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/consumer-health/existential-therapy
22. The Existential Approach | NPSC Ltd - NSPC, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://nspc.org.uk/about-the-school/the-existential-approach/
23. Existentialism - Stanford Encyclopedia of Philosophy, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://plato.stanford.edu/entries/existentialism/
24. Existentialism | Internet Encyclopedia of Philosophy, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://iep.utm.edu/existent/
25. Different approaches to psychotherapy - American Psychological Association, erişim tarihi Nisan 5, 2025, https://www.apa.org/topics/psychotherapy/approaches